Δήμος Κισσάμου
Δήμος Κισσάμου

Καστανιά: Οδηγός καλλιέργειας

   Η καστανιά (Castanea sativa L.) είναι μακρόβιο φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 30 μέτρα και κατάγεται από την Ασία, τη Ν. Ευρώπη, και τις ανατολικές ΗΠΑ. Στην Ελλάδα φύεται κυρίως στη Θεσσαλία, στην Μακεδονία και στις ορεινές περιοχές της Δ. Κρήτης, της Πελοποννήσου και της Λέσβου.
 
Βοτανικά χαρακτηριστικά
   Η καστανιά είναι φυλλοβόλο μακρόβιο δένδρο, μπορεί να φτάσει μέχρι και 400-500 χρόνια, μεγάλου μεγέθους δέντρο με το ύψος του να ξεκινά από τα 24 μ. και να φτάνει μέχρι και 30 μ. και το πλάτος του να κυμαίνεται από 9 μέχρι 15 μ. Τα φύλλα του είναι απλά, πλατιά, πράσινα, κατ’ εναλλαγή, οδοντωτά και ελαφρά χνουδωτή όψη. Χαρακτηρίζεται ως ερμαφρόδιτο γιατί φέρει αρσενικά και θηλυκά άνθη στο ίδιο δέντρο. Αρχίζει να αποδίδει καρπό έπειτα από 5-6 χρόνια από τη φύτευσή της. Κάθε δένδρο μπορεί να αποδώσει 20 έως 50 κιλά. Οι οφθαλμοί είναι μικτοί και ξυλοφόροι και καρποφορεί από τους μικτούς οφθαλμούς, πλάγια, σε ξύλο τρέχουσας περιόδου. Η αυτογονιμοποίηση είναι σπάνια λόγω αυτό-ασυμβίβαστου. Απαιτείται η σταυρο-επικονίαση με τις επικονιάστριες ποικιλίες σε απόσταση μικρότερη από 65 μ. Η επικονίαση γίνεται με τη βοήθεια εντόμων και του ανέμου. Ο καρπός παράγεται μέσα σε εχινώδες περίβλημα, με 1-3 καρπούς.

   Ο βλαστικός κύκλος της καστανιάς περιλαμβάνει δύο περιόδους. Την περίοδο ανάπαυσης (Δεκέμβριος-Μάρτιος) και την περίοδο βλάστησης και παραγωγής (Απρίλιος-Νοέμβριος) ανάλογα με την ποικιλία και τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής.

Κλίμα και έδαφος
   Η καστανιά ευδοκιμεί σε κλίμα ελαφρά υγρό και ψυχρό με μέση ετήσια θερμοκρασία 8-15 οC. Κατά την περίοδο του ληθάργου, αντέχει σε θερμοκρασίες μέχρι -15 οC, αλλά είναι ευαίσθητη στους παγετούς της άνοιξης γιατί την περίοδο αυτή εκπτύσσεται η νέα βλάστηση, με τα ανθικά μέρη της πολύ ευαίσθητα. Είναι απαιτητική σε νερό και χρειάζεται ετήσια βροχόπτωση ύψους τουλάχιστον 700 mm. Προτιμά τις επικλινείς τοποθεσίες με επαρκή στράγγιση. Σε περιοχές με υψηλή σχετική υγρασία υπάρχουν προβλήματα με ασθένειες. Αναπτύσσεται σε υψόμετρα έως και 1000 μ.

   Η καστανιά αναπτύσσεται και παράγει οικονομικά σε βαθιά αμμώδη – αμμοπηλώδη, ηλιόλουστα και καλά στραγγιζόμενα εδάφη. Απαιτεί όξινα ως ουδέτερα εδάφη (pH μεταξύ 4,5-6,5), απαλλαγμένα ασβεστίου (μόλις 2%). Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην έλλειψη νερού και στην υπερβολική εδαφική υγρασία. Γι’ αυτό είναι επιβεβλημένη η άρδευση τους μήνες που δεν υπάρχουν επαρκείς βροχοπτώσεις. Είναι μέσης ανθεκτικότητας στην αλατότητα και όταν η ηλεκτρική αγωγιμότητα του νερού άρδευσης είναι μικρότερη από 1,5 dS/m δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα για την καστανιά.

Ποικιλίες και υποκείμενα
   Τα σημαντικότερα είδη καστανιάς που καλλιεργούνται είναι η κινέζικη καστανιά (Castanea milissima) που παράγει μικρά κάστανα, η ευρωπαϊκή καστανιά (Castanea Sativa) και τα ευρω-ιαπωνικά υβρίδια (Castanea crenata X Castanea sativa) που προέκυψαν από διασταύρωση της ευρωπαϊκής καστανιάς με την ιαπωνική καστανιά.
   Από τα ευρω-ιαπωνικά υβρίδια καστανιάς που μπαίνουν νωρίτερα σε καρποφορία κατά το 4ο έτος από την φύτευση, αξιόλογες ποικιλίες για να καλλιεργηθούν είναι η Marigoule, η Maraval 74, η Bournette και η Vignols.

   Από τις ποικιλίες ευρωπαϊκής καστανιάς που καλλιεργούνται στον ελληνικό χώρο οι σημαντικότερες είναι οι παρακάτω:

  • Κρητικιά. Εξαιρετικής ποιότητας με σχήμα καρπού ελλειπτικό επίμηκες ή σφαιρικό, μέγεθος μέτριο έως μεγάλο και χρώμα κοκκινωπό με ραβδώσεις. Το περικάρπιο είναι λεπτό και αποχωρίζεται εύκολα από τη ψίχα. Η επιδερμίδα του σπέρματος εισχωρεί λίγο στις αβαθείς πτυχές του σπέρματος. Συνήθως κάθε εχινώδες περίβλημα περικλείει 1 έως 2 καρπούς. Κατάλληλη για ψητά κάστανα.

  • Βολιώτικη. Καλής ποιότητας με σχήμα καρπού ελλειπτικό ή τριγωνικό ή σφαιρικό, μέγεθος μέτριο έως μεγάλο, χρώμα καστανό και χονδρό περικάρπιο. Η επιδερμίδα του σπέρματος είναι στυφή και εισχωρεί βαθιά στις πτυχές του σπέρματος. Συνήθως κάθε εχινώδες περίβλημα περικλείει 2 έως 3 καρπούς, αλλά μερικές φορές και 1. Κατάλληλη για βραστά κάστανα.

   Τα υποκείμενα που χρησιμοποιούνται για την καστανιά είναι διάφορα σπορόφυτα ευρωπαϊκά ή καλύτερα ευρω-ιαπωνικά, επειδή είναι πιο ανθεκτικά σε ασθένειες εδάφους και αναπτύσσουν ισχυρό ριζικό σύστημα. Η επιλογή του υποκειμένου πρέπει να γίνεται προσεκτικά, με βάση τις ανάγκες κάθε παραγωγού και τις συνθήκες του αγροτεμαχίου του γιατί θα επηρεάσει σημαντικά την παραγωγικότητα της φυτείας.

Εγκατάσταση και διαχείριση καλλιέργειας
   Για την εγκατάσταση νέας φυτείας καστανιάς πρέπει να γίνει αρχικά ανάλυση εδάφους για την καταλληλότητα. Αν το έδαφος είναι κατάλληλο οργώνεται πριν από τη φύτευση σε βάθος 30-40 cm για την καταστροφή των πολυετών ζιζανίων και δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Μετά το όργωμα και κατά μήκος των γραμμών φύτευσης των δέντρων το έδαφος απολυμαίνεται συνήθως με χλωροπικρίνη. Οι αποστάσεις φύτευσης του αβοκάντο εξαρτώνται από την ποικιλία του αβοκάντο, το υποκείμενο με το οποίο έχει εμβολιαστεί καθώς και με την καλλιεργητική πρακτική που ακολουθείται. Οι αποστάσεις φύτευσης για την ευρωπαϊκή C. sativa είναι 10 x 10 μ. και την C. crenata 5 x 5 μ., για την κινέζικη C. mollissima 12 x 12 μ. και για τα ευρω-ιαπωνικά υβρίδια 7 x 7 μ. Τα δένδρα Ιαπωνικής και Κινέζικης καστανιάς παρουσιάζουν ασυμφωνία με ποικιλίες Ευρωπαϊκής καστανιάς.

   Πριν τη φύτευση των δενδρυλλίων γίνεται η επισήμανση των θέσεων φύτευσης, η διάνοιξη των λάκκων (45 εκ x 45 εκ), η εγκατάσταση του αρδευτικού συστήματος και ακολουθεί η φύτευσή τους. Κατά τη φύτευση γίνεται και η τοποθέτηση των πασάλων στήριξης των δενδρυλλίων. Πρέπει επίσης να ενισχύεται το έδαφος με οργανική ουσία με την προσθήκη στον λάκκο φύτευσης κομπόστας και καλοχωνεμένης κοπριάς, ή σε όλη την έκταση ανόργανου λιπάσματος για να έχουν τα δενδρύλλια καλύτερη ριζοβολία και ανάπτυξη. Η φύτευση δενδρυλλίων γίνεται κατά προτίμηση το τέλος του φθινοπώρου μετά την πτώση των φύλλων χωρίς μπάλα χώματος επειδή ευνοεί τον εθισμό του φυτού στο νέο του περιβάλλον και την ταχεία έκπτυξη νέων ριζιδίων κατά την επόμενη άνοιξη. Για την διατήρηση της περιεκτικότητας σε χούμο του εδάφους, την αποθήκευση νερού, την παρεμπόδιση της διάβρωσης και την διατήρηση της γονιμότητας συνιστάται συνδυασμός καλλιέργειας του εδάφους και ζιζανιοκτονίας με προφυτρωτικά (Dichlobenil, Diuron, Simazine) η μεταφυτρωτικά (2,4-D, Gramoxone) ζιζανιοκτόνα.
Το κλάδεμα διαμόρφωσης των νέων δένδρων καστανιάς πρέπει να δώσει κυπελλοειδή μορφή. Το 1ο χρόνο την άνοιξη κορφολογούνται οι πλάγιοι βλαστοί για να δυναμώσει ο κορμός και αφαιρούνται το χειμώνα του 2ου χρόνου. Παράλληλα κορφολογείται ο κύριος βλαστός σε ύψος 1,20-1,50 µ. περίπου. Αν το ύψος του δέντρου κατά την φύτευση ξεπερνά το 1,20-1,50 cm, τότε το κορφολόγηµα γίνεται κατά την φύτευση και έτσι η διαμόρφωση του σχήματος γίνεται ένα χρόνο νωρίτερα. Το καλοκαίρι (Ιούνιο) από την νέα βλάστηση επιλέγονται οι βραχίονες που πρόκειται να διατηρηθούν και όλοι οι άλλοι κορφολογούνται στο τρίτο φύλλο. Το χειμώνα του 3ου χρόνου αφαιρούνται όλοι οι βλαστοί εκτός από τους 2-3 που επιλέχθηκαν σαν βραχίονες για τη δημιουργία του κυπέλλου. Το χειμώνα του 4ου αφαιρούνται όλοι οι βλαστοί που βρίσκονται στο εσωτερικό του κυπέλλου και αυτοί που µπλέκονται μεταξύ τους. Η κόμη του δέντρου αποτελείται από 2-3 πλάγιους βραχίονες, που σχηματίζουν γωνία 40o - 60o με τον κορμό. Κάθε βραχίονας φέρει 2 έως 3 καλά αναπτυγμένους σκελετικούς κλάδους, που σχηματίζονται σε απόσταση περίπου 40-50 cm ο πρώτος από τη βάση του και στην ίδια περίπου απόσταση οι άλλοι μεταξύ τους και αντίθετα ως προς τον προηγούμενό τους. Η διαμόρφωση του σχήματος των δέντρων, προκειμένου να μπουν γρήγορα σε καρποφορία, πρέπει να συμπληρώνεται σε όσον το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με ελαφρές επεμβάσεις.

   Η καλύτερη εποχή για το κλάδεμα καρποφορίας της καστανιάς, είναι η περίοδος Φεβρουαρίου- Μαρτίου. Έχει σαν στόχο την απομάκρυνση κάθε βλαστού ή βραχίονα που τείνει να καταστρέψει το σχήμα του δέντρου, των βλαστών που βρίσκονται στο εσωτερικό του δέντρου και εμποδίζουν την είσοδο του φωτός, των καχεκτικών βλαστών που συνήθως ξεραίνονται και των νεκρών βλαστών. Η ανανέωση του καρποφόρου ξύλου στη καστανιά γίνεται κυρίως από τους 1-2 μικτούς ανθοφόρους οφθαλμούς της κορυφής του ετήσιου βλαστού. Για να αποφεύγεται επομένως η δημιουργία απογυμνωμένων µακριών βλαστών οι οποίοι επιπλέον συνεχώς εξασθενούν και από ένα στάδιο και μετά καθίστανται άκαρποι, συνιστάται κάθε 2-3 χρόνια µια αυστηρή μείωση τους (αφαίρεση ξύλου μέχρι ηλικίας 3-4 ετών) ώστε να υποκινηθεί ο σχηματισμός νέων και εύρωστων βλαστών.

Λίπανση
   Η καλλιέργεια της καστανιάς αν και αξιοποιεί φτωχά εδάφη για να είναι παραγωγική και να δώσει ποιοτικούς καρπούς είναι αναγκαία η προσθήκη θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, που καθορίζονται από τις αναλύσεις εδάφους και φύλλων. Η καστανιά είναι απαιτητική σε άζωτο και κάλιο. Για τα νεαρά φυτά καστανιάς πρέπει να χορηγείται 50 γραμ/έτος ηλικίας/έτος άζωτο για τα πρώτα 5 χρόνια σε 2-3 δόσεις πάντα υπό μορφή θειικής αμμωνίας για να διατηρείται το όξινο περιβάλλον στο έδαφος, Πριν την έναρξη της βλάστησης, πριν την καρπόδεση και το Σεπτέμβριο. Σε μεγάλης ηλικίας παραγωγικά δένδρα η ορθολογική λίπανση περιλαμβάνει ετήσια χορήγηση 25-30 κιλά θειικής αμμωνίας και θειικού καλίου (9-12 μονάδες Ν και Κ ανά στρέμμα). Η καστανιά δεν είναι πολύ απαιτητική σε φώσφορο και αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες της 6-9 μονάδες Ρ ανά 2-3 χρόνια. Επειδή με το κλάδεμα απομακρύνεται μεγάλη ποσότητα ασβεστίου, πιθανόν να χρειαστεί προσθήκη ασβεστίου. Συμπληρωματικά η προσθήκη μικρής ποσότητας λιπάσματος βόριου σε κάθε δέντρο την περίοδο της βασικής λίπανσης, ή εφαρμογή διαφυλλικών λιπασμάτων βορίου βελτιώνει αρκετά την καρποφορία της καστανιάς. Το φαινόμενο του σχισίματος των κάστανων πριν τη συγκομιδή, οφείλεται κυρίως στις απότομες μεταβολές των συνθηκών υγρασίας στην ατμόσφαιρα και στο έδαφος και όχι σε προσθήκη λιπασμάτων αζώτου όπως σε άλλες περιπτώσεις καρποφόρων δέντρων.

Συγκομιδή-συντήρηση
   Η συγκομιδή του κάστανου γίνεται από τα τέλη Σεπτεμβρίου μέχρι και τα τέλη Οκτωβρίου, ανάλογα με την ποικιλία και την περιοχή. Οι καρποί είναι κατάλληλοι για συγκομιδή όταν το εχινώδες περίβλημα σχιστεί και η υγρασία των καρπών είναι 50%. Η συγκομιδή γίνεται με τα χέρια ή με ράβδισμα ώστε να πέσουν στο έδαφος κα να γίνει η συλλογή τους. Δεν πρέπει να αφήνονται στο έδαφος αλλά να συλλέγονται την ίδια μέρα για να αποφεύγεται η προσβολή από μύκητες. Η μέση απόδοση είναι γύρω στα 500 κιλά/στρέμμα
Επειδή το κάστανο είναι φθαρτό προϊόν πρέπει να συντηρηθεί για να αποφευχθεί το σάπισμα. Αυτό προϋποθέτει την καταστροφή των μικροοργανισμών, μείωση της υγρασίας του στο 10%, διατήρηση της σχετικής υγρασίας του χώρου αποθήκευσης κάτω από 70%, διατήρηση της θερμοκρασίας χώρου στους 0 οC ή χαμηλότερα.
 



Βιβλιογραφία
  • Η καλλιέργεια της καστανιάς. Προβλήματα και προοπτικές. 2011. Καραδήμας Στ. Πτυχιακή Μελέτη. ΤΕΙ Κρήτης. σελ. 112
  • Καλλιέργεια Καστανιάς, https://agrosimvoulos.gr/kalliergeia-kastania/.
  • Καλλιέργεια καστανιάς, http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php/
  • https://www.aua.gr/roussos/Roussos/pdf/Printing%20Lessons/Chestnut.pdf
  • Τσιντσιράκου Ι Α..Εφαρμογή αειφόρου λίπανσης σε εντατική καλλιέργεια καστανιάς. Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Βόλος, 2014.
  • Teresa R. Freitas T.R., Santos J.A., Silva A.P., Fraga H., 2021. Influence of climate change on chestnut trees: A Review. Plants 10(7): 1463.
  • doi: 10.3390/plants10071463

Νέα / Ενημερώσεις

Ενημέρωση για την Διαχείριση Εδάφους και Αρδευτικού Νερού σε Ελαιώνες Δευτέρα 3 Ιουλίου 2023, Ώρα: 19.30 / Δήμος Κισσάμου (June 29, 2023)
Πρακτικές συμβουλές για τη συγκομιδή της ελιάς / Δήμος Κισσάμου (December 1, 2022)
Κοινές Προδιαγραφές Εμπορίας προϊόντων αλιείας Κοινές Προδιαγραφές Εμπορίας-Ενημέρωση Του Καταναλωτή - Ιχνηλασιμότητα / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Άδεια Αλίευσης Μικρών Πελαγικών Ειδών Γαύρου Και Σαρδέλας Ειδική Άδεια Αλιείας / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Άδεια Αλιευτικού Σκάφους Επαγγελματικής Αλιείας Αλιευτική Άδεια / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Ενημερωτικό Έντυπο για τα προγράμματα της Μελισσοκομίας Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Πληροφορίες για την Μελισσοκομία Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Οι Απωλειών στις Αποικίες των Μελισσών Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Νομοθεσία - Κανονισμοί Μελιού Νομοθεσία / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)