Δήμος Κισσάμου
Δήμος Κισσάμου

Αβοκάντο: Οδηγός καλλιέργειας

Καλλιεργητική τεχνική, εγκατάσταση και διαχείριση της καλλιέργειας

   Το αβοκάντο (Persea americana) είναι αειθαλές υποτροπικό φυτό που κατάγεται από τη Κεντρική Αμερική, αλλά καλλιεργείται από τα μέσα του 20ου αιώνα στην Ιαπωνία, το Ισραήλ, την Ισπανία, τη Νότια Αφρική και την Ελλάδα. Η καλλιέργεια του αβοκάντο στην Ελλάδα ξεκίνησε από το Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων στην περιοχή των Χανίων στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τα τελευταία χρόνια σταδιακά, η καλλιέργειά του προωθείται και σε άλλες περιοχές της νότιας Ελλάδας που υπάρχουν ευνοϊκές εδαφοκλιματικές συνθήκες.

Βοτανικά χαρακτηριστικά

   Το αβοκάντο είναι δένδρο αειθαλές υποτροπικό, αν και μερικές ποικιλίες χάνουν τα φύλλα τους για ένα σύντομο χρονικό διάστημα πριν ανθίσουν. Το σχήμα και το μέγεθος του ποικίλλει, από ψηλό ορθόκλαδο με λίγες διακλαδώσεις, μέχρι κοντό, καλοσχηματισμένο και πλαγιόκλαδο. Το ριζικό σύστημα του αβοκάντο είναι επιφανειακό και το 80% περίπου του ριζικού συστήματος βρίσκεται σε βάθος εδάφους γύρω στα 60 εκ.. Η απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών και του νερού πραγματοποιείται με τη βοήθεια των ιστών οι οποίοι βρίσκονται στα άκρα των πλάγιων ριζικών διακλαδώσεων και όχι από τα ριζικά τριχίδια, που δεν σχηματίζονται εμφανώς στο αβοκάντο. Η ανάπτυξη των βλαστών γίνεται κατά κύματα ή κύκλους και ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, την παραγωγή και τις κλιματικές συνθήκες. Στην Κρήτη είναι δύο ή περισσότεροι κύκλοι βλάστησης. Ο πρώτος κύκλος, που είναι ο μεγαλύτερος, αρχίζει την άνοιξη, αμέσως μετά την πλήρη άνθηση για τις περισσότερες ποικιλίες και ο δεύτερος κύκλος μπορεί να αρχίζει από το τέλος του καλοκαιριού μέχρι το φθινόπωρο. Το αβοκάντο ως αειθαλές δένδρο, δεν αποβάλει όλα τα φύλλα του συγχρόνως (συνήθως ένα φύλλο μπορεί να παραμείνει στο δένδρο σχεδόν δύο χρόνια). Ορισμένες ποικιλίες αποβάλουν τα φύλλα τους συγχρόνως, την περίοδο της άνθησης και τα νέα φύλλα εμφανίζονται γρήγορα από τον επάκριο ξυλοφόρο των ταξιανθιών.

   Τα άνθη φέρονται σε ακραίους βότρεις, είναι μικρά λευκά ή ωχροπράσινα ή κιτρινωπά και στις περισσότερες ποικιλίες σχηματίζονται σε υπερβολικό αριθμό, ελάχιστα όμως από αυτά τα άνθη δίνουν καρπούς. Τα άνθη του αβοκάντο είναι διγενή υπόγυνα. Εμφανίζονται συνήθως το Νοέμβριο ως τον Ιούλιο, αν και ακριβής χρόνος διαφέρει ανάλογα με την ποικιλία, την τοποθεσία και τον καιρό. Ο καρπός του αβοκάντο είναι μονόσπερμη ράγα, ποικίλει δε εξαιρετικά σε μέγεθος, σχήμα, χρώμα και άλλους χαρακτήρες ανάλογα με την ποικιλία.

Κλίμα και έδαφος

   Το αβοκάντο ως υποτροπικό φυτό χρειάζεται σχετικά ζεστό και δροσερό περιβάλλον με σχετική υγρασία 60-65%, χωρίς ακραίες θερμοκρασίες (> 37 °C) και πολύ ψυχρούς χειμώνες (< 0 °C) για να αναπτυχθεί και να είναι παραγωγικό. Οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και οι ισχυροί βοριάδες προκαλούν ζημιές στα αβοκάντο, ειδικά για τα νεαρά δενδρύλλια που χρειάζονται προστασία από το κρύο. Κατά την άνθηση και ανάπτυξη των καρπών απαιτεί ήπιες θερμοκρασίες (18-22 °C) για καλή παραγωγή. Οι θερμοί ξηροί άνεμοι και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες στις αρχές του καλοκαιριού μπορούν να προκαλέσουν σημαντική πτώση καρπών και μείωση της παραγωγής ανάλογα με την ποικιλία.

   Το αβοκάντο αναπτύσσεται καλά και παράγει οικονομικά σε μέσης σύστασης βαθιά εδάφη με καλό αερισμό και στράγγιση. Σημαντικοί παράγοντες είναι το pH του εδάφους, η περιεκτικότητά του (%) σε ανθρακικά άλατα (CaCO3), η αλατότητά του και η απουσία μολυσματικών ασθενειών του εδάφους (phytophthora, κλπ). Σε γενικές γραμμές, καλό είναι να αποφεύγεται η φύτευση όταν το ποσοστό ολικού ασβεστίου στο έδαφος υπερβαίνει το 20% (για σπορόφυτα μεξικανικής προέλευσης) ή όταν είναι μεγαλύτερο του 10% σε συνδυασμό με έντονα αλκαλικό pH. Μπορεί να καλλιεργηθεί επιτυχώς και σε επικλινή εδάφη με σχετικά χαμηλή κλίση με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην έλλειψη νερού και στην υπερβολική εδαφική υγρασία. Γι’ αυτό είναι επιβεβλημένη η άρδευση τους μήνες που δεν υπάρχουν επαρκείς βροχοπτώσεις. Επειδή είναι πολύ ευαίσθητο στην αλατότητα του εδάφους πρέπει το διαθέσιμο νερό άρδευσης να είναι καλής ποιότητας.

Ποικιλίες αβοκάντο και υποκείμενα

Οι κυριότερες ποικιλίες αβοκάντο που καλλιεργούνται σήμερα είναι οι παρακάτω:
  • Hass Εξαιρετικής ποιότητας με μέτριο μέγεθος καρπού, στρογγυλό σχήμα, τραχύ φλοιό αλλά πολύ νόστιμη γεύση. Συνήθως ωριμάζει από τις αρχές της άνοιξης μέχρι τις αρχές καλοκαιριού.
     
  • Fuerte Πολύ καλής ποιότητας με σκουροπράσινο καρπό, δερματώδες φλοιό και σχήμα που θυμίζει αχλάδι. Η περίοδος συγκομιδής του είναι από τις αρχές του χειμώνα μέχρι τις αρχές της άνοιξης.
     
  • Ettinger Πολύ καλής ποιότητας καρπό μέτριου μεγέθους, με λεπτό φλοιό που δεν ξεφλουδίζεται εύκολα και γεύση πιο ελαφριά λόγω μικρότερης περιεκτικότητας σε λιπαρά.
     
  • Bacon Καλής ποιότητας με μέτριο μέγεθος καρπό και στρογγυλό σχήμα, σκουροπράσινο χρώμα με χαρακτηριστικά στίγματα και πολύ νόστιμη γεύση. Η περίοδος συγκομιδής ξεκινά στις αρχές του χειμώνα.
     
  • Zutano Καλή ποικιλία με μεγάλου μεγέθους καρπό σε σχήμα αχλαδιού, με λεπτό φλοιό αλλά όχι ιδιαίτερα νόστιμη γεύση. Κατάλληλη εποχή συγκομιδής από τα τέλη φθινοπώρου και μέσα στο χειμώνα.
     
  • Edranol Πολύ καλής ποιότητας μέσου μεγέθους καρπός με πυραμοειδές σχήμα και πράσινο χρώμα με άριστη γεύση. Περίοδος συγκομιδής από αρχές Μαρτίου.
     
  • Lamb Hass. Πολύ καλής ποιότητας μικρού μεγέθους καρπός  με σχήμα αχλαδιού ομοιόμορφο με νόστιμη γεύση. Συνήθως ωριμάζει από αρχές Απριλίου.
     
  • Pinkerton Καλής ποιότητας μεγάλου μεγέθους καρπός, ωοειδής με επιμήκη μύτη. Η περίοδος συγκομιδής αρχίζει νωρίς τον χειμώνα μέχρι τα μέσα της άνοιξης.
   Τα υποκείμενα που χρησιμοποιούνται για το αβοκάντο είναι διάφορα σπορόφυτα (Walter Hole, Topa Topa, G-6, κλπ.) ή κλωνικά υποκείμενα (D-7, Toro Canyon, Dusa, Borchard, κλπ.). Τα κλωνικά υποκείμενα προσαρμόζονται καλύτερα σε διαφορετικές απαιτήσεις, όπως η αντοχή στο ψύχος, σε ασθένειες, στην αλατότητα, στη χλώρωση, κ.ά. Η επιλογή του υποκειμένου πρέπει να γίνεται προσεκτικά, με βάση τις ανάγκες κάθε παραγωγού και τις συνθήκες του αγροτεμαχίου του γιατί θα επηρεάσει σημαντικά την παραγωγικότητα της φυτείας.

Εγκατάσταση & διαχείριση καλλιέργειας
 

 
   Οι αποστάσεις φύτευσης του αβοκάντο εξαρτώνται από την ποικιλία του αβοκάντο, το υποκείμενο με το οποίο έχει εμβολιαστεί καθώς και με την καλλιεργητική πρακτική που ακολουθείται. Μέχρι το τέλος του 2ου αιώνα φύτευαν τα αβοκάντο σε αποστάσεις, 7x7 μέτρων ή και μεγαλύτερες. Τα τελευταία χρόνια φυτεύονται σε αποστάσεις 4-5 μέτρων ή και ακόμα πιο κοντά (40-70 φυτά ανά στρέμμα) πάνω σε σαμάρι για να υπάρχει καλύτερη στράγγιση και λιγότερες προσβολές από φυτόφθορα, επειδή οι πυκνότερες φυτεύσεις παράγουν μεγαλύτερες ποσότητες καρπών. Πριν τη φύτευση των δενδρυλλίων γίνεται η επισήμανση των θέσεων φύτευσης, η διάνοιξη των λάκκων (45 εκ x 45 εκ) και ακολουθεί η φύτευσή τους. Κατά τη φύτευση γίνεται και η τοποθέτηση των πασάλων στήριξης των δενδρυλλίων. Πρέπει επίσης να ενισχύεται το έδαφος με οργανική ουσία με την προσθήκη στον λάκκο φύτευσης κομπόστας και καλοχωνεμένης κοπριάς για να έχουν τα δενδρύλλια αβοκάντο καλύτερη ριζοβολία και ανάπτυξη. Μετά τη φύτευση ακολουθεί καλό πότισμα των δενδρυλλίων. Τα νεόφυτα δενδρύλλια απαιτούν προστασία του κορμού και των βραχιόνων τους από τον ήλιο με σκίαση ή βάψιμο.

   Για επιτυχή επικονίαση και γονιμοποίηση των ανθέων του αβοκάντο (έχει παρατεταμένη ανθοφορία) και καλή παραγωγή πρέπει να υπάρχει στον ίδιο αγρό συνδυασμός ποικιλιών, δηλαδή να υπάρχει και επικονιάστρια ποικιλία σε αναλογία 8:1, καθώς και παρουσία μελισσών. Επίσης, χρειάζεται περιορισμένη λίπανση και ελάχιστα κλαδέματα τα πρώτα 2-3 χρόνια για να μη προκληθεί πρόωρη ανθοφορία. Στα επόμενα χρόνια, το κλάδεμα επιδιώκει τη δημιουργία δένδρων μέτριας ζωηρότητας και σχετικά χαμηλό ύψος, με σκοπό να διευκολύνονται οι καλλιεργητικές εργασίες και να μειωθεί το κόστος τους. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στα αυστηρά κλαδέματα ώστε να μην κινδυνεύσει το δένδρο από ηλιακά εγκαύματα και σε κάθε περίπτωση συνιστάται η επάλειψη ειδικής πάστας στις τομές, για αποφυγή ανάπτυξης ασθενειών.

   Το κλάδεμα καρποφορίας στο αβοκάντο γίνεται κάθε χρόνο για να ελέγχεται η ανάπτυξη της βλάστησης, να διευκολύνεται ο καλός φωτισμός σε όλη την επιφάνεια των δένδρων, να αποφεύγεται η πτώση των φύλλων και εξάντληση του δέντρου και να ελέγχεται η παρενιαυτοφορία. Κατάλληλη εποχή για το κλάδεμα είναι μετά το τέλος της συγκομιδής και αφού έχουν περάσει οι παγωνιές του χειμώνα. Το κλάδεμα αποσκοπεί και στη διατήρηση του σχήματος του δέντρου, κρατώντας το σε σχετικά χαμηλό ύψος καθώς διαφορετικά είναι δύσκολη η συγκομιδή. Μετά το κλάδεμα, ψεκάζονται με χαλκούχο διάλυμα και απολυμαίνονται οι μεγάλες τομές του κλαδέματος για την αποφυγή μυκητολογικών και βακτηριακών ασθενειών με πάστα κλαδέματος.

   Η τεχνική της χαραγής αναφέρεται στην αφαίρεση ενός δακτυλίου φλοιού στο κορμό ή σε βραχίονες του αβοκάντο και γίνεται με δύο παράλληλες τομές που φθάνουν μέχρι το κάμβιο. Ο δακτύλιος του φλοιού που χαράσσεται μπορεί να αφαιρείται ή να παραμένει στο βλαστό, ενώ μπορεί να εφαρμόζεται και σε διαφορετικά βλαστικά στάδια.
 

   Στόχος είναι να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ βλάστησης και παραγωγής, διατήρηση της πλήρους και κανονικής ανάπτυξης των καρπών, καθώς επίσης και για την εξώθηση σε ανθοφορία των μη παραγωγικών δένδρων. Η χαραγή γίνεται νωρίς την άνοιξη ώστε να βοηθήσει στην αύξηση της παραγωγής, στην αύξηση του μεγέθους των καρπών και στη μείωση της τάσης παρενιαυτοφορίας του αβοκάντο. Στις περισσότερο παραγωγικές ποικιλίες Hass, Ettinger και Nabal η χαραγή είχε ελάχιστη επίδραση.

Λίπανση

   Η καλλιέργεια του αβοκάντο για να είναι παραγωγική και να δώσει ποιοτικούς καρπούς είναι αναγκαία η προσθήκη θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, που καθορίζονται από τις αναλύσεις εδάφους και φύλλων. Ενδεικτικά οι ανάγκες σε άζωτο δεν ξεπερνούν τις 10-15 μονάδες ανά στρέμμα και του καλίου τις 18-20 μονάδες ανά στρέμμα. Οι ανάγκες σε φώσφορο είναι σημαντικά μικρότερες (4-5 μονάδες ανά στρέμμα). Η περίσσεια φωσφόρου δημιουργεί δευτερογενή προβλήματα θρέψης, τα οποία εντοπίζονται συνήθως σε χαμηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου στα φύλλα. Από τα υπόλοιπα θρεπτικά στοιχεία σημαντικό είναι το βόριο και συχνά παρατηρούνται χαμηλές συγκεντρώσεις στα φύλλα, και ο σίδηρος, με συχνή εμφάνιση συμπτωμάτων έλλειψης στα φύλλα, που οφείλονται κυρίως στο υψηλό ποσοστό ανθρακικού ασβεστίου στο έδαφος. Η καταλληλότερη εποχή διενέργειας φυλλοδιαγνωστικής είναι γύρω στον Οκτώβριο και η δειγματοληψία αφορά πλήρως ανεπτυγμένα φύλλα ηλικίας 5-6 μηνών. Η εφαρμογή των λιπασμάτων μπορεί να γίνει μέσω του συστήματος άρδευσης, αυξάνοντας σημαντικά την αποτελεσματικότητα της λίπανσης, κυρίως για μακροστοιχεία, όπως το άζωτο και το κάλιο. Η εφαρμογή ιχνοστοιχείων μπορεί να γίνει και διαφυλλικά (ειδικά όταν οι συνθήκες του εδάφους δεν ευνοούν την πρόσληψή τους), σε εποχή που υπάρχουν ανεπτυγμένες ταξιανθίες (εκτός περιόδου άνθησης) ή τρυφερή νέα βλάστηση, αλλά η αποτελεσματικότητα της μεθόδου μειώνεται δραστικά όταν τα φύλλα ωριμάσουν.

Εχθροί και ασθένειες

   Το αβοκάντο προσβάλλεται το θρίπα (Heliothrips haemmorhoidalis, Bouche) που είναι πολυφάγο έντομο και κάνει ζημιά στον εξωτερικό φλοιό του καρπού με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται εμπορικά. Συγκεκριμένα, στους καρπούς προκαλείται το σύμπτωμα της εσχάρωσης από τις απομυζήσεις και τις ωοτοκίες του θρίπα ενώ εξαιτίας των αποχωρημάτων τους μπορεί να προκληθεί και δευτερογενώς ανάπτυξη καπνιάς. Μπορεί να εμφανιστεί μια χάλκινη απόχρωση στην περιφέρεια των αναπτυσσόμενων καρπών ή στα σημεία επαφής τους, ανάπτυξη φελλώδους ιστού στην επιφάνεια του καρπού ενώ σε περιπτώσεις μεγάλων προσβολών, ο φλοιός σχίζεται. Για την προστασία από το θρίπα εφαρμόζονται καλλιεργητικά μέτρα (ρύθμιση άρδευσης και λίπανσης, εντοπισμός των πρώτων προσβολών και απομάκρυνση των καρπών, κλπ) και ψεκασμός με διάλυμα φυσικής πυρεθρίνης ή θερινού πολτού.

   Η κυριότερη ασθένεια που προσβάλλει το αβοκάντο οφείλεται στο παθογόνο της σηψιρριζίας Phytophthora cinnamomi, που ευνοείται από την υπερβολική υγρασία στο έδαφος και προκαλεί νέκρωση των ριζιδίων και στη συνέχεια ολόκληρου του ριζικού συστήματος. Τα συμπτώματα είναι παρόμοια με αυτά της ξηρασίας, όπως αραιό φύλλωμα, μικροφυλλία με χλωρωτικά φύλλα, μάρανση και μικροκαρπία.
   Για την αντιμετώπιση επιβάλλεται εφαρμογή διαφόρων μέτρων, όπως καλλιεργητικές πρακτικές, υγιές πολλαπλασιαστικό υλικό, επιλογή τόπου καλλιέργειας, διαχείριση νερού άρδευσης και θρέψης, χημική καταπολέμηση (ριζοπότισμα με διάλυμα θειικού χαλκού) και χρήση ανθεκτικών υποκειμένων.

   Το έλκος του λαιμού και του κορμού προκαλείται από διάφορα είδη Phytophthora με σημαντικότερο τη P. citricola. Τα προσβεβλημένα δένδρα εμφανίζουν αποχρωματισμό του φλοιού και έκκριση κόμεος και σταδιακά χάνουν τη ζωηρότητά τους και παρακμάζουν από την κορυφή.
   Η αντιμετώπιση του περιλαμβάνει τα περισσότερα μέτρα που ακολουθούνται και για τη Ρ. cinnamomi.
 
   Το έλκος των κλαδιών και η επάκρια καθοδική νέκρωση οφείλεται σε είδη Botryosphaeria spp. Τα κλαδιά που έχουν προσβληθεί εμφανίζουν μαύρες περιοχές, οι οποίες βυθίζονται ελαφρώς και ξηραίνονται. Ο φλοιός κάτω από τα έλκη εμφανίζει καφέ μεταχρωματισμό και ακολουθεί επάκρια καθοδική νέκρωση των κλαδιών, ενώ τα φύλλα παραμένουν στο δένδρο.
   Κύρια μέτρα για την αντιμετώπιση αποτελούν η απολύμανση των εργαλείων κλαδέματος, η απομάκρυνση πιθανών εστιών μόλυνσης (φυτικά υπολείμματα) και η χρήση ανθεκτικών υποκειμένων.

   Η εσχάρωση προκαλείται από το μύκητα Sphaceloma persea, που προσβάλει τους νεαρούς καρπούς στους οποίους σχηματίζονται ακανόνιστες κηλίδες, όπου κατά την ένωσή τους προσδίδουν μια κοκκινωπή τραχιά εμφάνιση στην επιφάνεια του καρπού.
   Για τον έλεγχο της ασθένειας επιβάλλεται η απομάκρυνση προσβεβλημένων κλάδων και καρπών, κλάδεμα για σωστό αερισμό της κόμης και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

   Η ανθράκνωση προκαλείται από το μύκητα Colletotrichum gloesporioides και εμφανίζεται στους καρπούς μετά την συγκομιδή. Τα συμπτώματα ξεκινούν ως καφέ κηλίδες στην επιφάνεια του καρπού και κατά την ωρίμασή του προκαλείται σήψη της σάρκας.
   Για την αντιμετώπιση της ασθένειας προτείνεται αποφυγή τραυματισμών, απομάκρυνση εστιών μολύσματος, σωστό κλάδεμα για επαρκή αερισμό δένδρου και περιορισμό υγρασίας καθώς και χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.



   Η ασθένεια sunblotch προκαλείται από το ιοειδές Avocado sunblotch viroid και μπορεί να αποτελέσει πολύ σοβαρό πρόβλημα μειώνοντας τις αποδόσεις σε ποσοστό >20%. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα αποτελεί η εμφάνιση κοκκινωπών/κίτρινων ραβδώσεων σε κλαδίσκους, τα σχισίματα του φλοιού σε κορμό και κλαδιά και οι άσπρες/κίτρινες κηλίδες με κοιλότητες στους καρπούς.

   Πρωταρχικό μέτρο αντιμετώπισης αποτελεί η χρήση πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού ενώ επιτακτικοί είναι οι συχνοί έλεγχοι φυτοϋγείας καθώς τα ασθενή δένδρα χωρίς συμπτώματα μεταδίδουν πιο εύκολα το παθογόνο. Γι αυτό τα μολυσμένα δένδρα θα πρέπει να απομακρύνονται άμεσα.

Συγκομιδή

   Το αβοκάντο ανήκει στην κατηγορία των φρούτων που δεν ωριμάζουν πάνω στο δέντρο και επομένως μπορούν να παραμείνουν αρκετό καιρό πάνω στο δέντρο χωρίς να υποβαθμισθεί η ποιότητά τους. Οι καρποί παραμένουν σκληροί πάνω στο δέντρο κατά την ωρίμανση και μαλακώνουν μετά τη συγκομιδή. Ωστόσο είναι απαραίτητο οι καρποί να αποκτήσουν ορισμένα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την περιεκτικότητα σε έλαιο, πριν συγκομιστούν. Σε διαφορετική περίπτωση, οι καρποί δεν αποκτούν τα επιθυμητά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και ο καρπός είναι ποιοτικά υποβαθμισμένος. Η συλλογή των καρπών γίνεται σταδιακά σε όλη τη διάρκεια που το δέντρο έχει ώριμους καρπούς, ανάλογα την ποικιλία. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελάχιστη αποδεκτή ποιότητα καρπού, ισχύει ο Κανονισμός 387/2005 της ΕΕ, ο οποίος αναφέρει ως ελάχιστη περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία 19-21% ανάλογα με την ποικιλία, ώστε να εξασφαλιστεί η διαδικασία ωρίμασης.

Βιβλιογραφία
  1. Το αβοκάντο στην Ελλάδα και τον κόσμο Οι ασθένειες που καθορίζουν την εξάπλωση της καλλιέργειάς του. 2017, Περιοδικό ΔΗΜΗΤΡΑ 17: 8-10, ΕΛΓΟ.
  2. Η καλλιέργεια του αβοκάντο. Βασικές αρχές. 2018, Περιοδικό ΔΗΜΗΤΡΑ 22: 12-15, ΕΛΓΟ. https://www.elgo.gr > Teyxos_22 > AVOCADO.
  3. Η καλλιέργεια του Αβοκάντο (Persea Americana) στην Κρήτη, υφισταμένη κατάσταση, προβλήματα και προοπτικές. Μπρεδάκη Παν., 2018. Πτυχιακή εργασία, ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης, σελ. 63.
  4. Υποτροπικά φυτά. Λιονάκης, Σ., 2007. Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, ΤΕΙ Κρήτης, σελ. 6-44, Ηράκλειο.

Νέα / Ενημερώσεις

Ενημέρωση για την Διαχείριση Εδάφους και Αρδευτικού Νερού σε Ελαιώνες Δευτέρα 3 Ιουλίου 2023, Ώρα: 19.30 / Δήμος Κισσάμου (June 29, 2023)
Πρακτικές συμβουλές για τη συγκομιδή της ελιάς / Δήμος Κισσάμου (December 1, 2022)
Κοινές Προδιαγραφές Εμπορίας προϊόντων αλιείας Κοινές Προδιαγραφές Εμπορίας-Ενημέρωση Του Καταναλωτή - Ιχνηλασιμότητα / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Άδεια Αλίευσης Μικρών Πελαγικών Ειδών Γαύρου Και Σαρδέλας Ειδική Άδεια Αλιείας / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Άδεια Αλιευτικού Σκάφους Επαγγελματικής Αλιείας Αλιευτική Άδεια / Δήμος Κισσάμου (November 9, 2022)
Ενημερωτικό Έντυπο για τα προγράμματα της Μελισσοκομίας Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Πληροφορίες για την Μελισσοκομία Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Οι Απωλειών στις Αποικίες των Μελισσών Σε μορφή PDF / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)
Νομοθεσία - Κανονισμοί Μελιού Νομοθεσία / Δήμος Κισσάμου (November 8, 2022)